Miesiąc: grudzień 2022

“Nieświadoma praca pary, nieświadoma praca terapeuty. Przekształcenia fantazji o parze w procesie terapii”.

Psychoanaliza zna wiele dróg do nieświadomości – podczas konferencji kierujemy wzrok na terapeutę/kę i jej/jego nieświadome procesy w kontakcie z parą.  Myślimy o przeciwprzeniesieniu jako o emocjonalnej odpowiedzi na treści psychiczne, które para umieszcza w nas. Myślimy oreverie jako o wyobrażeniowej drodze poznania nieświadomego pary.

W swoim wystąpieniu autor stawia tezę, że tym co podlega nieświadomym przekształceniom podczas terapii,  jest centralna wspólna fantazja pary o niej samej (Morgan, 2019).  Przekształcenia te znajdują odbicie w myślach, snach, fantazjach terapeuty. Komunikowanie „przetrawionej” fantazji w skojarzeniach i  interpretacjach uruchamia pracę nieświadomości pary pomagając w dalszych przemianach ich wyobrażenia o sobie i zwrotnie oddziałując na nieświadomość terapeuty.

Inspiracją do takiej pracy z parą jest wydana w 2009 roku książka Christophera Bollasa (Bollas 2009/2021) „Niekończące się pytanie”, gdzie autor opisuje proces terapeutyczny zachodzący częściowo poza wiedzą i świadomą kontrolą . Dzięki swobodnym skojarzeniom, podążaniu za nimi i swobodnie błądzącej uwadze, analityk i pacjent zanurzają się w proces nieświadomego myślenia. Pacjent stawia sobie w nim pytania, dotyczące znaczenia jego problemów, analityk podążając za skojarzeniami odkrywa, że układają się one w logiczne sekwencje – tworzą linie tematyczne nieświadomego myślenia, prowadzące do odpowiedzi, te zaś do kolejnych pytań.

W swoim wystąpieniu autor bada możliwości wykorzystania sposobu pracy Bollasa w terapii pary. Pokazuje jak na pewnym etapie pracy para sama uruchamia proces swobodnego kojarzenia, jak partnerzy nawzajem naprowadzają się na kluczowe nieświadome tematy swojej relacji i zapraszają terapeutę do współudziału w tym procesie.

Autor proponuje trzyetapowy model procesu terapii, w którym terapeuta częściowo nieświadomie towarzyszy przekształceniom zmierzającym do ustanowienia stanu umysłu pary. Analizuje lęki i przeszkody na drodze psychoanalitycznego procesu pary oraz ilustruje swoje tezy krótkimi winietami klinicznymi.

Jest coś niepoznawalnego, a zatem tajemniczego w sposobie, w jaki jedna nieświadomość wchodzi w interakcje z drugą. Ale ta interakcja jest również w samym centrum procesu psychoanalitycznego, a przeciwprzeniesienie jest obecnie uważane za “instrument badań nad nieświadomością pacjentów” (Heimann, 1950).

Ale czym jest przeciwprzeniesienie? W jaki sposób analityk uzyskuje do niego dostęp i wykorzystuje go w procesie analitycznym?

Od czasu przełomowej pracy Heimanna zwrócono uwagę na sposób, w jaki pacjent nieświadomie projektuje w poszczególne aspekty świata wewnętrznego analityka (Brenman Pick, 1985) lub, jak opisuje Bion, uwydatnia potencjalne zdolności (oryg. „valencies”) analityka (Bion, 1961). Analityk “czuje, że jest manipulowany tak, aby odgrywać istotną rolę, bez względu na to jak trudną do rozpoznania, w czyjejś fantazji” (Bion, 1959). Joseph opisała sposób, w jaki pacjenci “działają z nami w przeniesieniu, próbując zmusić nas do działania z nimi” (Joseph, 1975), a podobną ideę opisał Sandler w swoim pojęciu “reagowania na rolę” (Sandler, 1976).

W tych interakcjach wewnętrzny świat naszych pacjentów staje się, przynajmniej do pewnego stopnia, dostępny, ale wymaga to pracy psychicznej po stronie analityka. Praca nad przeciwprzeniesieniem polega na dostrojeniu się do uczuć w nas samych, których nie możemy łatwo zrozumieć, na subtelnych i nie tak subtelnych rozegraniach, zdolności do auto refleksji, znalezienia trzeciej pozycji oraz tworzenia połączeń między przeciwprzeniesieniem a historią pacjenta lub pary w materiale klinicznym.

W terapii par przeciwprzeniesienie czasami wydaje się bardziej skomplikowane, ponieważ terapeuta może mieć intensywne uczucia, które bywają trudne do zrozumienia w kategoriach wewnętrznego świata i związku pary. W tej sytuacji terapeuta potrzebuje pomocy ze strony analitycznych koncepcji dotyczących pary. Sugeruję, że “stan umysłu pary” zapewnia ramy do pracy nad przeciwprzeniesieniem w terapii związku dwojga.